考作诗考小品 艺术院校校考频现“奇题”选人才

Hispana, Kastilia
espa?ol, castellano
Hispan-parolantaj ?tatoj
natura lingvo ? lingvo ? moderna lingvo ? homa lingvo
Castilian ? West Iberian
Parolata en	(vidu sube)
Parolantoj	485 000 000
Denaskaj parolantoj	proksimume 400 milionoj
Fremdlingvo / dua lingvo por	inter 60 kaj 100 milionoj
Skribo	latina kun kelkaj aldonoj
Lingvistika klasifiko
Hinde?ropa lingvaro Italika Latinida Ibero-latinida
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Argentino  Bolivio  ?ilio  Kolombio  Kostariko  Kubo  Ekvadoro  Salvadoro  Hispanio  Gvatemalo  Ekvatora Gvineo  Honduro  Meksiko  Nikaragvo  Panamo  Paragvajo  Peruo  Okcidenta Saharo  Dominika Respubliko  Urugvajo  Venezuelo
Reguligita de	Asocio de akademioj de hispana lingvoj (Real Academia Espa?ola kaj 21 aliaj)
Lingva statuso	1 sekura
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	es
ISO 639-2	spa
ISO 639-3	spa
SIL	SPN
Glottolog	stan1288
Angla nomo	Spanish
Franca nomo	espagnol
Specimeno
Deklaracio de Homaj Rajtoj, art. 1: Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y, dotados como están de razón y conciencia, deben comportarse fraternalmente los unos con los otros.
Vikipedio

La hispana lingvo a? kastilia lingvo (hispane espa?ol, castellano) estas latinida lingvo origininta en la hispana historia regiono de Kastilio, kaj nuntempe parolata ?efe en Hispan-Ameriko kaj Hispanio.

La hispana estas oficiala lingvo en Hispanio, Hispanameriko (Argentino, Bolivio, ?ilio, Domingo, Ekvadoro, Salvadoro, Gvatemalo, Honduro, Kolombio, Kostariko, Kubo, Meksiko, Nikaragvo, Panamo, Paragvajo, Peruo, Puerto-Riko, Urugvajo kaj Venezuelo) kaj Ekvatora Gvineo. Krome, ?i estas anka? ofte parolata en Okcidenta Saharo, norda Maroko, Andoro, ?ibraltaro, Trinidado kaj Tobago, Belizo, Kanado, Germanio, Francio kaj Svislando. La? la oficiala usona censo de 2000, 28,1 milionoj da usonanoj parolis la hispanan hejme. En la urbo de Hialeah (Florido), ekz., 92 procentoj de la lo?antaro parolas la hispanan hejme. La hispana estis iam vaste parolata en Filipinoj, sed nun de nur 0,01% de la lo?antaro. La hispana estas unu el la ses oficialaj lingvoj de UNO (kun la ?ina, angla, rusa, araba kaj la franca), kaj anka? oficiala lingvo de la E?ropa Unio, la Afrika Unio kaj unu el la kvin oficialaj lingvoj de Merkosudo (kun la portugala, gvarania, ajmara kaj la ke?ua). ?i estas unu el la fontoj de Interlingvao. ?i tamen apena? influis Esperanton rekte. La? nombro de denaskaj parolantoj, ?i estas la plej vaste parolata latinida lingvo, sed la? internacieco kaj nombro de dualingvanoj, la franca pli furoras: la franca estas regata kaj studata tra la mondo, sed la hispana, ekster Ameriko, malpli ofte.

La hispana plej similas al la portugala kaj la kataluna: dum la portugala estas la latinida lingvo de okcidenta Iberio, kaj la kataluna tiu de orienta Iberio, la hispana estas tiu de la mezo, precipe de Kastilio, pro kio ?i nomi?is origine kaj nuntempe ankora? nomi?as "kastilia".

Akademio nomata Real Academia Espa?ola (Re?a Akademio Hispana) registras kaj gvidetas la evoluon de la lingvo, celante la interkomprenon de hispanparolantoj tutmonde.

Papiamento kaj la ?abakana estas kreolaj lingvoj kun hispana influo. La tagaloga anka? estas lingvo tre influita de la hispana.

En la kanaria insulo La Gomera, oni konservas fajfan varia?on de la loka hispana, nomatan silbo.

Historio

Mapo pri la lingvoj parolataj sur la Ibera duoninsulo: la hispana bildigita helverda

Oni nomas la komencan fazon de la hispana "kastilia lingvo", kiu devenas de la latina vulgara de la jaroj 500–1000, t.e. la jarcentoj post la disfalo de la Okcidenta Romia Imperio, kiam la latina de la nuna Iberio fari?is izolita de Francio kaj Italio. La origina lando de la hispana lingvo (norda Kastilio kaj Rio?o) havis subtavolon e?skan. Tial kelkaj studantoj resumas, ke la hispana lingvo estas la vulgara latina tia, kiel ?in parolis e?skoj. La unuaj skribaj atestoj de la kastilia estas glosoj en latinaj religiaj tekstoj manskribitaj ?e mona?ejo en San Millán de la Cogolla en la 10-a jarcento. La potenco de Kastilio, kiu post Reconquista restis la plej granda regno en Iberio, ka?zis, ke ties lingvo estis favorata de kleraj hispanoj, anstata? la galega, la kataluna, la e?ska kaj aliaj iberiaj lingvoj.

En la Mezepoko la kastilia ricevis grandan vortoprovizon el la presti?a araba lingvo, ?u rekte ?u per la mozarabaj latinidoj, ?efe pri terkulturo, juro kaj milito. Anka? francaj vortoj pri fe?dismo estis ricevitaj. Maturi?o venis anka? per la laboro de la Akademio de Tradukistoj, kiun Alfonso la 10-a de Kastilio fondis en Toledo.

En 1492 la Katolikaj Gere?oj komisiis Antonion de Nebrija verki la unuan gramatikon, por fiksi la uzon, kaj por instrui la novajn subulojn de la hispaniaj gere?oj.

Anka? en 1492, hispanaj judoj (sefardoj) estis trudpelitaj el Hispanio. Tiu komunumo portis la lingvon de la 15-a jarcento, kaj evoluigis ?in en siaj rifu?aj landoj. E? hodia? la judhispana lingvo estas konservata en Israelo, Balkanio, Turkio kaj norda Afriko.

Inter la 16-a jarcento kaj la 18-a jarcento, per la kresko de la hispana imperio, la hispana estis disvastigita al Ameriko. La hispana de Ameriko devenas plejparte de suda Hispanio, ne de la madrida varia?o, tial ili evoluis malsame (precipe en prononco), sed malgra? tio, la klera lingvo estas rekoneble la sama de Tierra del Fuego ?is Madrido.

Dum Renesanco, la hispanaj artistoj, diplomatoj kaj militistoj ri?igis la lingvon per vortoj italaj, francaj kaj klasiklatinaj. La koloniistoj en Ameriko devis adapti a? preni vortojn por nomi amerika?ojn.

La baza vortoprovizo devenas de la latina vulgara, sed ?i estas modifita de jarcentoj da son?an?oj.

Ortografio

Alfabeto

?i estas latin-devena kaj konsistas el 27 literoj, 26 komunaj al angla-askia alfabeto plus la supersignita litero ? (majuskle, ?), kaj 3 digrafoj: ch, ll kaj "rr" .

• a, b, c, ch, d, e, f, g, h, i, j, k, l, ll, m, n, ?, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.

Nomoj de la literoj/digrafoj, la? hispana lingvo: a, be, ce, che, de, e, efe, ge, hache, i, jota, ka, ele, elle (ele doble), eme, ene, e?e, o, pe, ku, erre, ese, te, u, uve (be baja), uve doble, equis, i griega (ye), zeta.

Digrafoj

Ekde 1803 la digrafoj ch, ll, estis konsiderataj apartaj literoj. Ekde 1994 digrafoj estas konsiderataj, nur el liter-ordiga vidpunkto, kiel simplaj duliteraj kombinoj. Tamen, ili konservas sian kategorion kiel simboloj de la alfabeto.

Do, la vortoj "cabeza", "chamán", "curva", "lava", "lluvia", "luna" ordi?us jene:

• cabeza, curva, chamán, lava, luna, lluvia (malnova sistemo)
• cabeza, chamán, curva, lava, lluvia, luna (aktuala sistemo)

Anka? la vortaroj spegulas tiun fakton, tiel ke malnovaj vortaroj havas apartajn ?apitrojn por ch kaj ll, sed tiuj vortaroj eldonitaj ekde 1994 ne plu havas tiujn ?apitrojn. La ?an?on faciligis la fakto, ke en la hispana ne ekzistas vortoj, en kiuj la kombinojn c-h a? l-l oni prononcas aparte, male al la kataluna lingvo, kiu skribe kaj prononce distingas inter ll kaj l·l.

La kombino qu estas konsiderebla digrafo, ?ar q neniam aperas anta? alia litero ol u; sed en vortaroj la koncerna sekcio estas titolata nur per q.

Kornoj kaj aliaj supersignoj

Vokaloj povas esti supersignitaj per dekstra korno: á, á, é, é, í, í ó, ó, ú, ú; kaj krome litero u per tremao: ü, ü.

Kornoj havas implicon nur en la akcento ene de la vorto (vd. korespondan sekcion) kaj kiel leksika identigilo; sed ili ne ?an?as la prononcon de la vokaloj. Tremao signas unu specialan ortografian okazon. Do, supersignitaj vokaloj ne apartenas al alfabeto kiel apartaj simboloj.

Specialaj simboloj

En la hispana lingvo, la komenco de kri-frazoj kaj demando-frazoj estas signita per respektive speciala simbolo, kiu reprezentas 180-gradan rotacion de la normala ferma simbolo:

• Kri-aperta simbolo: ?, (U+161), ?pero qué has hecho!
• Demand-aperta simbolo: ?, (U+191), ?Dónde he dejado las llaves?

Kelkaj ortografiaj reguloj

• q nur konsistigas la digrafon qu, en la kombinoj que, qui. Ekz.: "requesón", "arquitectura". ?i neniam aperas senpere, krom en fremdaj nomoj.
• En normala teksto, kie normalaj reguloj de interpunkcio aplikeblas, se majuskligota simbolo estas digrafo, oni majuskligu nur la unuan literon de la digrafo. Ekz.: Chimenea, Llama, Quemadura.
• z aperas anta? la vokaloj a, o, u kaj anta? konsonantoj. Do, la grupoj ze, zi estas ege esceptaj (kurioze, la propra nomo de la litero estas unu tia escepto); ofte esceptoj venas el vortoj pruntitaj el aliaj lingvoj.
• n povas aperi anta? kiu ajn konsonanto krom p kaj b, kie nepre estu m. Ekz. "empezar". Tio implicas, ke en kunmetitaj vortoj, n ?an?i?as al m se ?ia loko estas anta? p, b. Ekzemple "tentempié" (el "tente en pié").
• En kunmetitaj vortoj, simpla r duobli?as se ?i falas inter du vokaloj. Ekz.: "costarricense" (el "Costa Rica").
• Tremaa u (ü) aperas nur en la grupoj güe, güi por signi ke u efektive prononci?as (vd. korespondan sekcion). Ekz.: "cigüe?a".
• Korno super vokalo de unusilaba vorto montras alian signifon al senkorna vorto. Ekzemploj:
  • te (vin) - té (teo)
  • mas (sed) - más (pli, plu, plus)

Prononco

La hispana lingvo estas fonetika lingvo, en la senco ke ?ia prononco povas esti instruata kiel prononco de individuaj literoj, kun ties esceptoj, algluitaj en vortoj.

La fonemoj de la hispana lingvo povas esti sufi?e bone reprezentataj per esperantaj fonemoj, krom du-tri esceptoj. Tial, en la jena priskribo estas evitataj oftaj aludoj al Internacia Fonetika Alfabeto.

Vokaloj

Vokalaj sonoj estas reprezentataj per literoj: a, e, i, o, u, kiuj havas saman norman prononcon al esperantaj vokaloj, krom la okazoj kiam i, u diftongi?as.

Krome, izolita a? interkonsonanta litero y prononci?as kiel esperanta i.

Ekzistas nenormaj variantoj en regionoj kie la hispana kunvivas kun aliaj lingvoj kun pli komplikaj vokalaj sistemoj (ekz., la kataluna).

Diftongoj

La neakcentitaj vokaloj i, u apud aliaj vokaloj preska? ?iam diftongi?as al respektive esperantaj j, ?. Ekzemploj:

• peine [pej-ne]
• neumático [ne?-ma'-ti-ko]
• Diego [dje-go]
• muesca [m?es-ka]

En la kombinoj vokalo-y-konsonanto (malofta) kaj vokalo-y-vortofino, la litero y sonas kiel esperanta j. Ekz.: hoy [oj].

Konsonantoj

Jenaj konsonantoj samsonas, en ajna okazo, al koresponda esperanta konsonanto:

• b, d, f, k, l, m, n, p, s, t

Tamen, konsideru ke la ploziveco de b, d, p, t estas pli milda en la hispana ol en Esperanto.

c

• Anta? a, o, u kaj anta? aliaj konsonantoj ?i egalas al esperanta k. Ekz. casa [ka-sa], actitud [ak-ti-tud']. En Galegio, pro influo de la galega lingvo, c anta? konsonanto ne prononci?as.
• Anta? e, i ?i samsonas al hispana z (vd. sube).

g

• Anta? a, o, u kaj anta? aliaj konsonantoj ?i egalas al esperanta g. Ekz.: gato [ga-to], estigma [es-tig-ma].
• Anta? e, i ?i samsonas al esperanta ?.
• Por atingi g-sonon anta? e, i, oni intermetas literon u. Ekz.: guepardo [ge-par-do], guinda [gin-da].
• Por sonigi la literon u en la kombinoj gue, gui, oni tremaas la literon u. Ekz.: antigüedad [an-ti-g?e-dad'].

h

• ?i estas muta, do, ne prononci?as (krom en la digrafo ch). Ekz.: hora [o-ra]. ?i postrestas pro etimaj kialoj.
• ?i principe malpermesas sinalefojn ene de vorto. Ekzemploj:
  • albahaca [al-ba-a-ka] (prefere ne [al-ba-ka])
  • alcohol [al-ko-ol'] (prefere ne [al-kol'])

j

• La?norme, ?i samegalas al esperanta ?. Ekz.: jabato [?a-ba-to].
• En suda Hispanio, Kanariaj Insuloj kaj Sudameriko, oni ofte a?das pli mildan sonon, similan al esperanta h. Ekz.: jabato [ha-ba-to].
• Tia estas anka? la prononco de g en la kombinoj ge, gi. Ekz.: germen [?er-men] a? [her-men].

?

• Sono simila al n, sed kun emfaza palata nazaleco. Alilingvaj ekvivalentoj:
  • itale, gn
  • katalune kaj hungare, ny
  • pole, ni, ń
  • portugale, nh
• ?i povas esti reprezentata de la esperanta kombino nj. Ekz.: Espa?a [es-pa-nja].

q

• Nepre en digrafa kombino qu, ?i samsonas al k. Ekz.: queso [ke-so].

r

?iam trema, sed kun nuanca forto en la tremeco, la? jenaj konsideroj.

• Inter vokaloj, ?i prononci?as milde, unu-treme, kiel itala r. IFA-simbolo: ?. Ekz.: pero [pe-?o].
• Komence de vorto, anta? a? post konsonanto, kaj fine de vorto, ?i prononci?as forte, plur-treme, (samkiel prononcas r-on JoMo). IFA-simbolo: r. Ekzemploj:
  • recuerdo [re-k?er-do].
  • amor [a-mor']
  • trampa [tram-pa]
• En Kubo, eblas foje a?di l-sonon surogate al trema sono. Ekz: recuerdo [le-k?el-do].
• Homoj kun langa handikapo, tia ke ili ne kapablas tremigi, surogatigas tremadon per unu el tiuj sonoj: l, d, kartava (franca) r, ?.

Komparu la prononcon de rr.

En transskribo de hispanaj vortoj al Esperanto, oni ofte preteratentas la nuancon pri trem-forteco, ?ar kiaspeca tremado validas por esperanta r. Do, hispana litero r kutime konservi?as en Esperantaj transskriboj tiel, sen nuancigo.

s

• En kelkaj regionoj de Sudameriko kaj de Hispanio (Man?o estas bona ekzemplo), s anta? k-sono prononci?as kiel ? a? h. Ekz.: pescado [pe?-ka-do] a? [peh-ka-do].
• Pro influo de apudaj vo?aj fonemoj, ?ia sono povas fari?i anka? vo?a, do z. Ekz.: rasgo [raz-go].

v

• Samkiel hispana b. Ekz.: vivo [bi-bo].
• La pra-prononco de tiu litero estis egala al esperanta v, do frikativa. En regionoj kie la hispana kunvivas kun lingvoj posedantaj ankora? tiun fonemon (ekz. variantoj de la kataluna), eblas a?di tian prononcon. Tamen, tia prononco en nur-hispana parolanto estas ofte rigardata kiel afekta. Ekz.: vivo [vi-vo].

w

Malmultaj origine hispanaj vortoj havas tiun literon. ?i estas uzata ?efe por alilingvaj vortoj.

• Preska? ?iam, ?i prononci?as anglece kiel ?, kun milda g-sono anta?e. Ekz.: wolframio [(g)?ol-fra-mjo].
• En multaj okazoj estas tolerata b-sono. Ekz.: wolframio [bol-fra-mjo].
• En ?erman-devenaj vortoj ?i prononci?as kiel b: Ekz.: Wamba [bam-ba].

x

• Normale ?i prononci?as kiel la kombino ks. Ekz.: explosión [eks-plo-sjon'].
• En navatla-devenaj vortoj, kiel esperanta ?. Ekz.: México [me'-?i-ko]. La komento pri la?regiona mildeco de prononco de j, aplikeblas anka? en tiu ?i okazo.
• En malnovaj skriba?oj eblas trovi vortojn kun x, kiuj nuntempe skribi?as per j. Do, en tia okazo, la prononco estas anka? kiel ?. Ekz.: Don Quixote (nuntempe Don Quijote) [don ki-?o-te].

y

• En ceteraj okazoj, kiam ?i ne agas kiel vokalo a? parto de diftongo (vd. supre), ?ia prononco estas simila al esperanta ?. Ekz.: ayuda [a-?u-da].
• En kelkaj regionoj de Argentino kaj Urugvajo, oni prononcas ?in multe pli frikative, kun sono pli simila al esperanta ?. Ekz.: ayuda [a-?u-da].
• Foje oni a?das malpalatigitan sonon, tiel ke ?i i?as efektive kiel esperanta j. Ekz: ayuda [a-ju-da].

z

• En Kastilio kaj norda Hispanio, ?ia prononco egalas al angla digrafo th en la vorto thing. IFA-simbolo: θ. Ekz.: zapato [θa-pa-to].
• En cetera Hispanlingvujo, ?ia prononco egalas al esperanta s. Ekz.: zapato [sa-pa-to].
• Tia estas anka? la prononco de c en la kombinoj ce, ci. Ekz.: cecina [θe-θi-na], a? [se-si-na].

Prononco de digrafoj

ch

• Samsona al esperanta ?. Ekz.: muchacho [mu-?a-?o].
• En Andaluzio kaj kelkaj sudamerikaj regionoj, eblas a?di sonon pli proksiman al ?. Ekz.: muchacho [mu-?a-?o].

ll

• La?norme, ?ia sono egalas al tiu de konsonanta y, do, proksima al esperanta j. Ekz.: ardilla [ar-di-ja].
• En norda Kastilio kaj en E?skio eblas a?di originalan pra-prononcon, proksiman al kombino gl en la itala vorto gli. ?i povas esti proksimume reprezentata de esperanta kombino lj. Ekz.: ardilla [ar-di-lja].
• En kelkaj regionoj de Argentino kaj Urugvajo, oni prononcas ?in multe pli frikative, kun sono pli simila al esperanta ?. Ekz.: ardilla [ar-di-?a].

qu

• Kiel k. Vidu artikolon pri q.

rr

• ?iam aperas inter du vokaloj, kaj reprezentas sonon egalan al forta r, pridiskutitan en la artikolo pri r. Ekz.: perro [pe-ro]. Konsideru ke la diferenco inter pero (sed) kaj perro (hundo), falas sur tiu malsama trem-forteco inter amba? r-sonoj.
• La ceteraj konsideroj pri r-sonoj en la koncerna artikolo aplikeblas anka? al tiu ?i.

Akcento

En la akcento de hispanaj plursilabaj vortoj, nepras la rolo de la korno. La hispanaj vortoj povas prezenti?i:

• a? sen korno,
• a? kun unu (nepre nur unu) korno super unu el la vokaloj de la vorto.

Silab-nombrado

Kiel en Esperanto, ?iu vokalo signas la kernon de unu aparta silabo. Krom se enestas neakcentitaj malfortaj vokaloj i, u apud aliaj vokaloj; tiam, la koresponda malforta vokalo, per diftongi?o, alglui?as al la silabo de la najbara vokalo. Ekzemplo:

• "periodista" [pe-rjo-dis-ta]; el 5 originalaj vokaloj, 2 kuni?as en diftongo, el kio rezultas entuto da 4 silaboj.

Akcento en senkornaj vortoj

• Se la vorto fini?as per vokalo, a? literoj n kaj s, la akcento falas sur la anta?lastan silabon. Ekzemploj:
  • mirada (3 vokaloj = 3 silaboj) [mi-ra-da]
  • paisanos (1 diftongo + 2 ceteraj vokaloj = 3 silaboj) [paj-sa-nos]
  • simplifiquen (4 vokaloj = 4 silaboj) [sim-pli-fi-ken].

• En la ceteraj okazoj, la akcento falas sur la lastan silabon. Ekzemploj:
  • preguntar (3 vokaloj = 3 silaboj) [pre-gun-tar]
  • parietal (1 diftongo + 2 cetera vokalo = 3 silaboj) [pa-rje-tal]
  • baobab (3 vokaloj = 3 silaboj) [ba-o-bab]

Akcento en kornaj vortoj

• La akcento falas sur la silabon signitan de la korno. Ekzemploj:
  • café (2 vokaloj = 2 silaboj) [ka-fe]
  • álbum (2 vokaloj = 2 silaboj) [al-bum]
  • estrépito (4 vokaloj = 4 silaboj) [es-tre-pi-to]

• Se la korno falas sur malfortan vokalon (i, u) de ebla diftongo, la diftongo rompi?as kaj la silabo enhavanta la malfortan vokalon portas la akcenton. Ekzemploj
  • había (1 rompita diftongo + 1 cetera vokalo = 3 silaboj) [a-bi-a]
  • falúa (1 rompita diftongo + 1 cetera vokalo = 3 silaboj) [fa-lu-a]
  • país (1 rompita diftongo = 2 silaboj) [pa-is].
    • Notu, ke la senkorna alternativo estas unusilaba, pro efektivi?o de la diftongo: pais [pajs] (tamen tiu vorto ne vere ekzistas).

• Unusilabaj vortoj kun korno (kiu ne rompas diftongon) nek prononci?as kun aparta emfazo, nek ?an?i?as iel ajn ?ia prononco. En tiaj okazoj, korno signas alian signifon (vd. sekcion pri ortografio).
• Plursilabaj vortoj kun superflua korno, nek prononci?as kun aparta emfazo, nek ?an?i?as iel ajn ?ia prononco. En tiaj okazoj, korno montras alian gramatikan rolon de la vorto. Ekzemplo:
  • esta kaj ésta prononci?as same: [es-ta]; do, ?ajne la korno de la dua vorto superfluas; tamen ?i montras ke la dua vorto rolas kiel pronomo (la unua estas demonstrativa adjektivo).

Gramatiko

Sidejo de la Real Academia Espa?ola en Madrido, Hispanujo

La hispana estas fleksia lingvo fanda, alivorte, fleksio estas preferata indikilo pri la rilatoj inter la elementoj de frazo. ?i tamen anka? multe uzas prepoziciojn por montri la rolon de substantivaj frazeroj. La? la markadosistemo por la argumentoj de transitivaj kaj netransitivaj verboj, ?i klasifiki?as kiel akuzativa lingvo.

En substantivaj frazeroj nombro (ununombra a? plurnombra) kaj genro (vireca a? ineca) estas devige esprimataj; adjektivoj alprenas variajn fina?ojn kaj artikoloj anka? varias sian radikformon por akordi kun la koncerna substantivo. Personaj pronomoj distingas nombrojn, kazojn, kaj en la tria persono genrojn. Verboj akordas kun la subjekto je nombro kaj persono, kaj krome distingas tempojn (pasintan, nuntempan, venontan), modojn (indikativan, subjunktivan, kondicionalan, ordonan), kaj aspektojn (perfektivan kaj imperfektivan, nur distingatajn en la pasinta tempo). Per plurvortaj kombinoj anka? eblas esprimi la perfektan kaj progresan aspektojn kaj la pasivan vo?on. ?e duapersonaj pronomoj kaj verboj esprimi?as ci-vi-distingo, sed per rimedoj, kiuj rimarkinde varias la? dialekto.

Morfologio

Hispanaj vortoj formi?as el radikoj, al kiuj oni aldonas fleksiajn morfemojn kaj ?iuspecajn derivajn a? sentesprimajn afiksojn; precipa ekzemplo de ?i-lastaj estas la abunda kaj karaktera uzo de diminutivaj sufiksoj, ofte la? loke specifaj manieroj. Sufiksado uzi?as kaj por derivado kaj por fleksio, sed prefiksado nur estas deriva, neniam fleksia. Iuj morfologiaj distingoj fari?as nur supersegmente per vario de la akcento:

ánimo "agemo, kura?o" (un m)

animo "mi kura?igas" (1p. un nt ind)

animó "li/?i/?i kura?igis" (3p. un pas pfktv ind)

Sintakso

La baza plej ofta ordo en frazo kun difinitaj subjekto kaj objekto, kvankam parte variebla la? pragmatikaj faktoroj, estas Subjekto Verbo Objekto. Absolutaj ordreguloj validas preska? nur ?e enkliza?oj, neaj vortoj, kaj elementoj de funkciaj kategorioj.

En hispanlingvaj kunmetitaj frazoj efikas postuloj kompleksaj rilataj al sinsekvo de tempoj kaj al la distingo inter indikativa kaj subjunktiva modoj. La reguloj pri la modo de subordigita frazo estas malsimplaj, kaj unu el la plej malfacilaj lernenda?oj por studlernantoj.

Kiel hinde?ropaj lingvoj ?enerale, sed malsimile de la ?ina a? japana, la hispana vaste uzas akordon je nombro, genro, kaj neeco. Tipologie la hispana estas lingvo de komencaj ?efelementoj kaj de malmultaj ordopostuloj pri verbargumentoj kaj sintaksaj aldona?oj, kaj prefere uzas markadon de komplementoj.

Geografia distribuo

Instituto Cervantes

Instituto Cervantes estas komisiita de hispana registaro instrui la lingvon tutmonde. La raporto "El espa?ol, una lengua viva"  - la hispana lingvo, vivanta lingvo (2015) de la Instituto Cervantes estimas ke estas 559 milionoj da hispanparolantoj tutmonde. Inter la fontoj cititaj en la raporto estas la Usona Censa Oficejo, kiu taksas, ke Usono havos 138 milionojn da hispanparolantoj anta? 2050, farante ?in la plej granda hispanlingva nacio surtere, kun la hispana kiel gepatra lingvo de preska? triono de ?iaj civitanoj.

 Oficiala lingvo

 Grava neoficiala lingvo

 Oficiala apud alia(j) lingvo(j)

Dialektoj de la hispana parolataj en Argentino la? Berta Elena Vidal de Battini.

Landoj kun signifa hispanparolantaro

Rango	lando	Nombro de la parolantoj
1	Meksiko	106 255 000
2	Usono	50 000 000
3	Kolombio	45 600 000
4	Hispanio	44 400 000
5	Argentino	41 248 000
6	Peruo	26 152 265
7	Venezuelo	26 021 000
8	Brazilo	19 700 000
9	?ilio	15 795 000
10	Kubo	11 285 000
11	Ekvadoro	10 946 000
12	Dominika Respubliko	8 850 000
13	Gvatemalo	8 163 000
14	Honduro	7 267 000
15	Bolivio	7 010 000
16	Salvadoro	6 859 000
17	Nikaragvo	5 503 000
18	Paragvajo	4 737 000
19	Kostariko	4 220 000
20	Porto-Riko	4 017 000
21	Urugvajo	3 442 000
22	Panamo	3 108 000
23	Filipinoj	2 900 000
24	Francio	2 100 000
25	Portugalio	1 750 000
26	Haitio	1 650 000
27	Rusio	1 200 000
28	Maroko	960 706
29	Unui?inta Re?lando	900 000
30	Japanio	500 000
31	Italio	455 000
32	Ekvatora Gvineo	447 000
33	Germanio	410 000
34	Okcidenta Saharo	341 000
35	Kanado	272 000
36	?inio	250 000
37	Gujano	198 000
38	Svislando	172 000
39	Israelo	160 000
40	A?stralio	150 000
41	Belizo	130 000
42	Kuracao	112 450
43	Arubo	105 000
44	Sud-Koreio	90 000
45	Andoro	40 000
46	Svedio	39 700
47	Trinidado kaj Tobago	32 200
48	Turkio	29 500
49	Nov-Zelando	26 100
50	Nederlando	17 600
51	Finnlando	17 200
52	Franca Gujano	13 000
53	Rumanio	7000
54	Bonero	5700
55	Usonaj Virgulininsuloj	3980
56	Libano	2300
57	A?strio	1970
58	Kuvajto	1700

Dialektoj

Estas diversaj kriterioj por diferencigi la dialektojn de la hispana. Unuavice oni povas paroli pri la interferoj kiuj okazas en la areoj de la norda Hispanio kie oni parolas anka? aliajn lingvojn kiaj la galega, e?ska, kataluna kaj aliaj; tio okazas anka? en areoj kie jam oni ne parolas tiajn lingvojn, sed iam oni parolis ilin a? la influo venis al apartaj regionoj: temas ?efe pri distingoj rilate al fonetiko kaj modulado. Duavice en Hispanio estas klaraj dialektoj en la suda Hispanio, nome la andaluza kaj la kanaria (?efe kun fonetikaj apartaj trajtoj), dum oni parolas pri transiraj parolmanieroj en Ekstremaduro kaj Murcio. Trialoke en Asturio kaj Aragono oni parolas reston de iamaj lingvoj leona kaj aragona respektive; kelkaj pridubas ?u tiuj parolmanieroj estas dialektoj a? ankora? veraj lingvoj apartaj. Kvaraloke la situacio en Ameriko estas multe pli komplika kaj plej ofte oni konsideras almena? kvar zonojn:

• Meksiko kaj Usono
• Centrameriko kun Karibio
• Andoj (Anda hispana lingvo)
• Suda Konuso (Rioplata hispana)

Hispana lingvo kaj Esperanto

Kvankam Esperanto malofte prunteprenas vorton el la hispana, multe da vortoj en amba? lingvoj estas sam-etimaj, tial ili similas :

Hispandevenaj Esperantaj vortoj

Kelkaj estas sufi?e konataj kaj uzataj, aliaj ne tiom: bojno (preska? sinonimo de bereto, siavice de la E?ska lingvo), ?a?a?ao, Don Juano (de Don Juan), Don Ki?oto (de Don Quijote), gerilo (siavice de gota lingvo), mestizo, pinjato, salso, tango, tekilo, toreadoro, zambo (Amerik-hispana), zarzuelo (siavice de la E?ska lingvo).

Identaj vortoj (la? litero)

al, de, gusto, la, lago, libro, lino, mano, mil, minuto, oro, piano, piloto, pino, polvo, arbusto, sola, teatro, tubo, veneno, vino, ktp.

Falsaj amikoj

amor (amo), bata (robo), bulo (tromp(ig)a kla?o), bola (pilko), falo (peniso), frakaso nur prononce (malsukceso), kara nur prononce (multekosta ina), loka nur prononce (freneza ina), pene (peniso), rabo (vosto, kaco), robo (rabo), rostro (viza?o), trompa (korno, rostro), trompo (turbo), vena (vejno).

Jen pli detala listo de falsaj amikoj.

Tre similaj vortoj

alto (alta), amar (ami), barba (barbo), blanco (blanka), campo (kampo), cantar (kanti), claro (klara), color (koloro), comenzar (komenci), dolor (doloro), dormir (dormi), droga (drogo), estar (esti), fábrica (fabriko), flor (floro), grande (granda), ir (iri), lana (lano), león (leono), luna (luno), mar (maro), miel (mielo), pan (pano), pensar (pensi), pluma (plumo), picar (piki),

que (ke), rana (rano), sal (salo), seco (seka), seis (ses), taza (taso), té (teo), tener (teni), venir (veni), vender (vendi), verde (verda), vivir (vivi), ktp.

La malsamoj inter esperantaj kaj hispanaj parenca?oj plejparte sekvas la son?an?on inter la latina, kies vortoj estas preferataj de Esperanto, kaj la hispana.

La latina ne havas la sonojn [?], [h], kaj [?], kiuj plejparte eniris en Esperanton tra la franca (kaj la angla). Tial la malsamo inter vorto hispana kaj Esperanta, ofte spegulas la malsamon inter la hispana kaj la franca – ekzemple,

boca [boka] (bu?o), caballo [kabaljo] (?evalo), playa [plaja] (pla?o), ktp.

Sufiksoj

En la libro La arto labori kune – Festlibro por Humphrey Tonkin norvega esperantisto Otto Prytz en sia artikolo Sistemo de sufiksoj en etnolingvoj kaj en Esperanto. Simila?oj kaj diferencoj analizas la funkciadon de sufiksoj en Esperanto; por tio sinjoro Prytz komparas tion kun la sistemo en la hispana lingvo aldonante ekzemplojn de aliaj etnolingvoj. Dekomence li skize difinas la necesajn konceptojn de vorto, gramatika fina?o, radiko, radika?o, prefikso, sufikso kaj afikso. Sufiksoj en etnolingvo povas esti derivaj (kiuj "modifas la signifon de la radika?o kaj e? povas pasigi la vorton al alia vortklaso" kaj taksaj; kelkaj povas esti kaj kaj. ?e kelkaj derivaj estas ofta ?an?o de genro (en hispana adjektoj kaj a?-nomoj havas genron). Kelkaj derivitaj vortoj leksiki?as kaj tiel "[E]n ju pli da leksiki?intaj unuoj partoprenas unu sama sufikso, des malpli produktiva ?i fari?as." En Esperanto sufiksoj povas aperi kiel radikoj, havas signifon tre bone difinitan kaj kovras po unu saman signifoparcelon. Tiel la uzo estas diferenca: Esperantaj deriva?oj estas pli unusencaj, oni devas elekti pli precizan esprimon kaj la derivado estas pli multe uzata.

Vidu anka?

• Hispanaj kaj hispanlingvaj personaj nomoj
• Hispanaj idiotismoj
• Lingvoj de Argentino
• Listo de misprononcadoj#Hispana
• Ortografio de Bello
• Prahispanaj lingvoj
• Venezuel-hispana lingvo

Eksteraj ligiloj

• Hispana lingvo ?e la Projekto por Malferma Katalogo
• Retaj vortaroj Hispana-Esperanta Arkivigite je 2025-08-14 per la retarkivo Wayback Machine kaj Esperanta-Hispana Arkivigite je 2025-08-14 per la retarkivo Wayback Machine
• Kursoj pri la hispana per Esperanto [1]
• Ma?intraduko el Esperanto al la hispana Arkivigite je 2025-08-14 per la retarkivo Wayback Machine

Literaturo

• Monato, internacia magazino sendependa, numero 1993/05, pa?o 18: La hispana verkita de Bradley Kendall.