头孢和阿莫西林有什么区别
Tjurka lingvaro estas familio de lingvoj parolataj de multaj homoj de Orienta E?ropo ?is Siberio kaj okcidenta ?inio. Tuta kvanto de parolantoj de ?iuj tjurkaj lingvoj estas ?irka? 200 milionoj, plimulto de kiuj (?. 180 milionoj) estas denaskaj parolantoj. La plej populara lingvo de la lingvaro estas Turka, kiun parolas ?irka? 40% de tjurka-parolantoj.
Gramatikaj ecoj
[redakti | redakti fonton]La plej karakterizaj ecoj de tjurka lingvaro estas aglutineco, plej ofte per sufiksoj, harmonio de vokaloj kaj neekzisto de verbaj klasoj a? gramatika sekso. En multaj tjurkaj lingvoj anka? mankas, a? ekzistas nur eta kvanto de, prepozicioj, kaj diversaj aspektoj de substantivoj estas esprimitaj per kazoj kaj postpozicioj. Modernaj tjurkaj lingvoj uzas variantojn de cirila, latina kaj araba skribsistemoj. Antikvaj tjurkaj lingvoj anka? uzetis bolgaran kaj or?onan runoskribojn kaj grekajn literojn.
Klasado
[redakti | redakti fonton]?enerala klasifiko de la Tjurka lingvaro
|
Problemoj pri klasado
[redakti | redakti fonton]La klasado uzata en tiu ?i artikolo estas kreita de la rusa tjurkologo O. Mudrak. Sed la lingvostatistika metodo, kiu ne prilaboris ?iujn tjurkajn lingvojn, donas iomete malsamajn rezultojn. Ekzemple, per ?i karluka kaj kip?aka grupoj estas unuigitaj kaj azerbaj?ana lingvo pli proksimas al la turkmena ol al la turka.
Ekzemploj de plej gravaj tjurkaj lingvoj
[redakti | redakti fonton]| Esperanta | Turka | Azerbaj?ana | Turkmena | Tatara | Kaza?a | Kirgiza | Uzbeka | Ujgura |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| "Kiaj vortoj ekzistas por pa?o de ?evalo?" | At?n yürüyü?leri i?in hangi s?zcükler var? | At?n yeri?i ü?ün hans? s?zler var? | At?n y?ri?leri barada ne hili s?zler bar? | Atn?ng yüri?leri tur?nda nindi süzler bar? | At?ng cürisin s?ypattayt?n kanday s?zder bar? | Att?m cürü?ü c?nünd? kanday atay?n terimder bar? | Atn?ng yuri?leri ü?ün kanday s?zler bar? | Atn?ng mengi? ve yürügi?liri to??s?nda kandak atamlar?lar bar? |
Altaja superlingvaro
[redakti | redakti fonton]Multaj lingvistoj kredas ke tjurkajn lingvojn necesas unuigi kun la Mongolaj en unu grandan Altajan superlingvaron. Kelkaj e? proponas anka? aldoni la Japanan kaj la Korean. Sed multaj aliaj fakuloj tion tute ne agnoskas.
Etnoj
[redakti | redakti fonton]Turka grupo de etnoj apartenas al la altaja lingvofamilio. La plej multnombraj popoloj de la grupo estas turkoj, uzbekoj, azerbaj?ananoj, kaza?oj, tataroj kaj ujguroj.
| Etnoj de la grupo | Kvanto | Propra nomo | france | ruse | Priskribo | lingvo | Religioj |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oguza subgrupo | |||||||
| Turkoj | 53.300.000 [3] | Türkler /tjurkler/ | Turcs | турки /turki/ |
|
turka. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Azerbaj?ananoj | 17.000.000 [3] | az?rbaycanl?lar ?????????????? /azerbaj?anlilar/, az?ril?r ???? ?? /azeriler/ | Azerbaidjanais | азербайджанцы /azerbaj?anci/ | azera | precipe muzulmanoj-?ijaistoj. | |
| Tali?oj | 121.000 | толышон /toli?on/ | Talychs | талыши /tali?i/ | Popolo en sudoriento de Azerbaj?ano (21,1 mil,[4]) kaj en nordo de Irano (100 mil,[3]). | tali?a, foje anka? azera | muzulmanoj-?ijaistoj, parto - sunaistoj. |
| Turkmenoj | 4.600.000 | тюркменлер Türkmenler /tjurkmenler/ | Turkmenes | туркмены /turkmeni/ | Popolo, ?eflo?antoj de Turkmenio (2,537 mln,[3]). Lo?as anka? en Afganio, Irano, Turkio kaj aliaj landoj. | turkmena. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Gagauzoj | 220.000 [3]. | Gagauzlar | Gagaouzes | гагаузы /gagauzi/ | Popolo en Moldavio (153 mil) kaj Ukrainio (32 mil,[3]). Lo?as anka? en Rusio (?. 10 mil), Bulgario, Rumanio, Grekio kaj Turkio. | gagauza. | kristanoj-ortodoksuloj. |
| Ka?aroj | 30.000 (1987) | Qacarlar /ka?arlar/ | Kadjars | каджары (ka?ari) | Popolo en nordo de Irano. Devenas de unu el kizilba?aj triboj. | de turka grupo. | muzulmanoj-?ijaistoj, parto - sunaistoj. |
| Kip?aka subgrupo | |||||||
| Kaza?oj | 9.420.000 | ?аза?тар qɑzɑqtɑr | Kazakhs | казахи (kaza?i) | Popolo, ?eflo?antoj de Kaza?io (pli ol 6,54 mln,[3]). Lo?as anka? en Uzbekio (808 mil), Turkmenio (87 mil), Kirgizio (37 mil), Ta?ikio kaj Rusio (635,9 mil); en ?inio (1,115 mln,[3]), Mongolio (125 mil) k.a. | kaza?a. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Nogajoj | 90.666 en Rusio, ?irka? 90 mil en Turkio [3] | Ногъайлар Nogaylar /nogajlar/ | Nogais | ногайцы /nogajci/ | Popolo en Rusia Federacio, precipe en Stavropola regiono, en Dagestano, anka? en Kara?ajio-?erkesio, en ?e?enio kaj Ingu?io. En Turkio lo?as en regionoj de Adana, Eski?ehir kaj Ceyhan | nogaja. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Tataroj | 5.520.000 6,71 mln | татарлар tatarlar | Tatares | татары /tatari/ | Popolo, ?eflo?antoj de Tatario (1,765 mln,[3]). Lo?as anka? en Ba?kirio, Maria Respubliko, Mordovio, Udmurtio, ?uva?io, en aliaj regionoj de Rusia Federacio. Oni nomas tatarojn anka? turklingvaj popoloj de Siberio (siberiaj tataroj), Krimeo (krimeaj tataroj) k.a. En Rusia Federacio (sen krimeaj tataroj) 5,52 mln [3]. | tatara. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Nagajbakoj | 6.000 [3] | нагайб?кл?р na?ayb?kl?r /nahajbaklar/ | Nagaibaks | нагайбаки /nagajbaki/ | Etnografia grupo de tataroj, idoj de baptitaj en XVI jc nogajanoj. Lo?as en Ba?kirio kaj ?eljabinska oblasto (Rusia Federacio). | tatara. | kristanoj-ortodoksuloj. |
| Kirgizoj | 2.660.000 | кыргыздар /kirgizdar/ | Kirghizes | киргизы /kirgizi/ | Popolo, ?eflo?antoj de Kirgizio (2,23 mln). en Uzbekio 175 mil, Ta?ikio 64 mil. Rusio 42 mil [3]; en ?inio 150 mil (1987). | kirgiza. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Ba?kiroj | 1.420.000 | баш?орттар ba?qorttar /ba?korttar/ | Bachkirs | башкиры /ba?kiri/ | Popolo en Rusio, ?eflo?antoj de Ba?kirio (864 mil). Entute en Rusia Federacio ?irka? 1,35 mln [3]. Lo?as anka? en Kaza?io (42 mil), Uzbekio (35 mil) k.a. | ba?kira. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Karakalpakoj | 423.000 | ?ара?алпа?лар qaraqalpaqlar /karakalpaklar/ | Karakalpaks | каракалпаки /karakalpaki/ | Popolo en Mez-Azio, precipe en Uzbekio, en Karakalpakio (412 mil,[3]); 5 mil Lo?as anka? en Afganio [3]. en Rusio - 6 mil | karakalpaka. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Kumikoj | 282.000 [3] | Къумукълар /kumuklar/ | Koumyks | кумыки (kumiki) | Popolo en Dagestano (232 mil). | kumika. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Krimeaj tataroj | 272.000 | q?r?mtatarlar къырымтатарлар /kirimtatarlar/, q?r?mlar, къырымлар /kirimlar/ | Tatars de Crimée | крымские татары /krimskije tatari/ | Popolo en Ukrainio (Krimeo, Hersona regiono), anka? en Uzbekio, Rusia Federacio (Nord-Ka?kazio). ?. 272 mil [3]. | krime-tatara. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Kara?ajoj | 150.000 [3] | къарачайлыла /kara?ajlila/, та?лула /ta?lula/ | Karatchaeviens | карачаевцы /kara?ajevci/ | Popolo en Kara?ajio-?erkesio (129 mil) kaj Stavropola regiono. | kara?aj-balkara | muzulmanoj-sunaistoj |
| Balkaroj | 78.000 | Таулула /taulula/ | Balkars | балкарцы /balkarci/ | Popolo en Rusio, en Kabardio-Balkario (71 mil). Entute en Rusia Federacio 78 mil [3]. | kara?aj-balkara. | muzulmanoj-sunaistoj. |
| Karluka subgrupo | |||||||
| Uzbekoj | 18.500.000 | ?збеклар O‘zbeklar /uzbeklar/ | Ouzbeks | узбеки /uzbeki/ | uzbeka. | muzulmanoj-sunaistoj. | |
| Ujguroj | 7.770.000 | ????????? Уй?урлар Uyghurlar /ujgurlar/ | Ouigours | уйгуры /ujguri/ | Popolo en ?inio (7,5 mln,[3]). Lo?as anka? en Kaza?io, Kirgizio, Uzbekio k.a. | ujgura. | muzulmanoj-sunaistoj |
| Sudsiberia subgrupo | |||||||
| Tuvoj | 207.000 [3] | тывалар /tivalar/ | Touvas | тувинцы /tuvinci/ | Popolo, ?eflo?antoj de Tuvio (198,4 mil). Entute en Rusio 206,2 mil [3]. Lo?as anka? en Mongolio kaj ?inio. | tuva. | budhistoj-lamaistoj. |
| ?akasoj | 80.300 | тадарлар /tadarlar/ | Hakasses | хакасы /?akasi/, malnove абаканские татары a? минусинские татары (abakanaj a? minusinaj tataroj) | Popolo en ?akasio (62,9 mil), Rusia Federacio | ?akasa. | tradicie ?amanistoj, multaj kristanoj-ortodoksuloj |
| Altajanoj | 130 000 | алтай-кижи /altaj-ki?i/ | Altaiens | алтайцы /altajci/ | Popolo en Altaja Respubliko (59 mil). Kvanto: en Rusia Federacio 69 mil [3]. | altaja. | kristanoj-ortodoksuloj, parto - baptistoj; konservas tradiciajn kredojn. |
| Jakuta subgrupo | |||||||
| Jakutoj | 380.000 [3] | сахалар /sa?alar/ | Yakoutes | якуты /jakuti/ | Popolo, ?eflo?antoj de Jakutio (365 mil) | jakuta. | kristanoj-ortodoksuloj, iuj kredantoj je Ajii |
| Bolgara subgrupo | |||||||
| ?uva?oj | 1.845.000 | ч?вашсем /?ava?sem/ | Tchouvaches | чуваши /?uva?i/ | Popolo, ?eflo?antoj de ?uva?io (907,6 mil), Lo?as anka? en Ba?kirio, Tatario, najbaraj regionoj. Entute en Rusia Federacio 1773,6 mil [3]. | ?uva?a. | kristanoj-ortodoksuloj |
Nova Tjurka Alfabeto
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Nova Tjurka Alfabeto.Nova Tjurka Alfabeto (tatare я?а ?лифба/ja?a ?lif?a, ba?kire я?ы ?лифб?, "nova alfabeto"), mallonge я?алиф/ja?alif, ebla esperantigo janalifo, estas projekto de unuigita latinida alfabeto por tjurkaj lingvoj kreita en Sovetunio en la fino de 1920-aj jaroj. En 1928 ?i estis oficiale enkondukita en tjurklingvaj sovetaj respublikoj kaj a?tonomaj respublikoj de RSFSR anstata? arabidaj alfabetoj kiuj tie tradicie utili?is. Tamen en 1938–1940 janalifo estas ur?e anstata?igita per alfabetoj surbaze de cirila skribo kaj do estas ne plu uzata.
Vidu anka?
[redakti | redakti fonton]- Ejnua lingvo, sekreta lingvo
- Internacia Organiza?o por la Tjurka Kulturo
Notoj kaj referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ dialekto de la Krime-Tatara, uzata far 'urumoj', tjurka-parolantaj Krimeaj grekoj
- ↑ Meza dialekto de Krime-tatara agnoskita estiel oficiala literatura Krime-tatara lingvo
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 3,25 3,26 3,27 1992
- ↑ 1989
